Ustawa z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw przewiduje regulacje dotyczące następstwa cywilnoprawnego oraz podatkowego po śmierci przedsiębiorcy. Dzięki instytucji zarządu
sukcesyjnego przedsiębiorstwo w spadku utrzymuje swoją ciągłość cywilnoprawną, administracyjnoprawną i podatkową (tak K. Wojarska-Aleksiejuk, P. Aleksiejuk, Ustawa o zarządzie sukcesyjnym w kontekście sukcesji firm rodzinnych w Polsce, Nowy Przegląd Notarialny nr 1 (77)/2019, s. 47; art. 7 ustawy o zarządzie sukcesyjnym). Zarząd sukcesyjny może dotyczyć działalności każdego przedsiębiorcy jednoosobowego, bez względu na rodzaj wykonywanej działalności gospodarczej, a także takiego, który prowadził działalność zawodową, w szczególności wykonywał we własnym imieniu wolny zawód.
Zarząd sukcesyjny można zdefiniować jako tymczasowy zarząd przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy, który wykonywany jest przez zarządcę sukcesyjnego. Przedmiotem zarządu sukcesyjnego jest przedsiębiorstwo w spadku. Zgodnie z ust. 1 artykułu 2 przywołanej wyżej ustawy obejmuje ono składniki niematerialne i materialne, przeznaczone do wykonywania działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę, stanowiące mienie przedsiębiorcy w chwili jego śmierci. Przedsiębiorstwo w spadku jest powiązane z trwaniem zarządu sukcesyjnego, względnie możliwością jego ustanowienia, a zatem istnieje ono do dnia wygaśnięcia zarządu sukcesyjnego, albo bezskutecznego upływ terminu do powołania zarządcy sukcesyjnego.
Zarządcę sukcesyjnego mogą ustanowić przedsiębiorcy wpisani do CEIDG i ich spadkobiercy. Jeżeli zarządcę ustanawia przedsiębiorca, konieczne jest złożenie
pisemnego oświadczenia o jego powołaniu, uzyskanie zgody zarządcy na pełnienie funkcji i wpisanie zarządcy sukcesyjnego do CEIDG. Jeżeli przedsiębiorca za życia nie wskaże osoby zarządcy, mogą to uczynić - przed notariuszem - spadkobiercy posiadający więcej niż 85/100 udziałów w spadku i również zgłosić go do CEIDG. Mają na to dwa miesiące od śmierci spadkodawcy. Bez znaczenia jest to, czy osoba obejmująca funkcję zarządcy sukcesyjnego jest spokrewniona z przedsiębiorcą, czy osobą dla niego obcą. Może nim zostać przykładowo pracownik lub prokurent zmarłego przedsiębiorcy, jeden ze spadkobierców lub zapisobierców przedsiębiorcy, jak również osoba trzecia.
Zarządca działa w istocie w imieniu właścicieli przedsiębiorstwa w spadku, a właścicielem tym jest:
- osoba, która zgodnie z prawomocnym postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowanym aktem poświadczenia dziedziczenia albo europejskim poświadczeniem spadkowym, nabyła składniki niematerialne i materialne służące zmarłemu do wykonywania działalności, na podstawie powołania do spadku z ustawy albo testamentu albo nabyła przedsiębiorstwo albo udział w przedsiębiorstwie na podstawie zapisu windykacyjnego;
- małżonek przedsiębiorcy w przypadku, jeżeli prowadzone przez zmarłego przedsiębiorstwo stanowiło ich majątek wspólny i któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku;
- osoba, która nabyła przedsiębiorstwo w spadku albo udział w przedsiębiorstwie w spadku bezpośrednio od osoby, o której mowa wyżej, w tym osoba prawna albo jednostka organizacyjna, o której mowa w art. 331 § 1 ustawy Kodeks cywilny, do której wniesiono przedsiębiorstwo tytułem wkładu - w przypadku gdy po śmierci przedsiębiorcy nastąpiło zbycie tego przedsiębiorstwa albo udziału w tym przedsiębiorstwie.
Ustawodawca przewidział również regulację, zgodnie z którą w okresie od chwili śmierci przedsiębiorcy do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego, a jeżeli zarząd sukcesyjny nie został ustanowiony – do dnia wygaśnięcia uprawnienia do powołania zarządcy sukcesyjnego, osoby takie jak małżonek przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, lub spadkobierca ustawowy przedsiębiorcy, albo spadkobierca testamentowy przedsiębiorcy albo zapisobierca windykacyjny, któremu zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku mogą dokonywać czynności koniecznych do zachowania majątku lub możliwości prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku.
Zbyt zawiłe? Masz wątpliwości? Skorzystaj z porady prawnej online.
Powyższe rozwiązanie pozwoli kontynuować wykonywanie umów handlowych podpisanych przez zmarłego przedsiębiorcę. Dotyczy ono zarówno umów z kontrahentami będącymi dostawcami towarów lub świadczącymi usługi na rzecz prowadzonej przez przedsiębiorcę działalności, jak i umów dotyczących dostawy mediów, takich jak energia, gaz, woda, a także pozwala zachować ciągłość stosunków pracy. Zarządca może nadal używać rachunków bankowych przedsiębiorcy, a przedsiębiorstwo w spadku zachowuje NIP zmarłego przedsiębiorcy.
Ponieważ, jak wcześniej wspomniałam, zarząd sukcesyjny jest z założenia instytucją tymczasową, która ma umożliwić spadkobiercom uregulowanie spraw związanych ze spadkobraniem zapewniając jednocześnie ciągłość funkcjonowania przedsiębiorstwa, zgodnie z ustawą zarząd po jakimś czasie wygasa. Konkretyzując wygasa z:
- upływem dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy, jeżeli w tym okresie żaden ze spadkobierców przedsiębiorcy nie przyjął spadku ani zapisobierca windykacyjny nie przyjął zapisu windykacyjnego, którego przedmiotem jest przedsiębiorstwo albo udział w przedsiębiorstwie, chyba że zarządca sukcesyjny działa na rzecz małżonka przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku;
- dniem uprawomocnienia się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia albo wydania europejskiego poświadczenia spadkowego, jeżeli jeden spadkobierca albo zapisobierca windykacyjny nabył przedsiębiorstwo w spadku w całości;
- dniem nabycia przedsiębiorstwa w spadku w całości przez jedną osobę,
- upływem miesiąca od dnia wykreślenia zarządcy sukcesyjnego z CEIDG, chyba że w tym okresie powołano kolejnego zarządcę sukcesyjnego;
- dniem ogłoszenia upadłości przedsiębiorcy;
- dniem dokonania działu spadku obejmującego przedsiębiorstwo w spadku;
- upływem dwóch lat od dnia śmierci przedsiębiorcy.
Możliwe jest ponadto odwołanie zarządcy sukcesyjnego, jego rezygnacja, a także utrata możliwości pełnienia tej funkcji w sytuacjach takich jak np. utrata zdolności do czynności prawnych, czy śmierć zarządcy.
Notabene jeżeli podstawa do ogłoszenia upadłości wystąpiła przed ustanowieniem zarządu sukcesyjnego, to zarządca sukcesyjny zobowiązany jest do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w ciągu 30 dni od dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego.
Choć można powołać zarządcę sukcesyjnego także po śmierci przedsiębiorcy, to optymalnym rozwiązaniem wydaje się być dokonanie tego za życia przedsiębiorcy, gdyż ta opcja pozwala na najlepsze zabezpieczenie ciągłości funkcjonowania przedsiębiorstwa.
