1. Stan wyższej konieczności

Art. 142 § 1 kodeksu cywilnego stanowi, że właściciel nie może się sprzeciwić użyciu, a nawet uszkodzeniu lub zniszczeniu, rzeczy przez inną osobę, jeżeli to jest konieczne do odwrócenia niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio dobrom osobistym tej osoby lub osoby trzeciej. Może jednak żądać naprawienia wynikłej stąd szkody. W sytuacji zatem, gdy będzie trzeba ratować życie lub zdrowie ludzkie osoba trzecia może użyć auta nienależącego do niej i działanie takie nie będzie bezprawne. Innymi słowy, właściciel nie ma prawa sprzeciwić się skorzystaniu z jego auta. Oczywiście osoba trzecia musi działać w sytuacji nadzwyczajnej tj. w celu zapobieżenia niebezpieczeństwu bezpośrednio zagrażającemu dobrom osobistym innej osoby. Jeżeli dojdzie do uszkodzenia lub zniszczenia auta, jego właściciel może żądać naprawienia wyrządzonej mu szkody.

2. Zatrzymanie auta przez wojsko

Ustawa o Obronie ojczyzny w art. 628 ust 1 stanowi, że nawet w czasie pokoju na urzędy i instytucje państwowe, przedsiębiorców i inne jednostki organizacyjne, a także osoby fizyczne może zostać nałożony obowiązek świadczeń rzeczowych, polegających na oddaniu do używania posiadanych nieruchomości i rzeczy ruchomych na cele przygotowania obrony państwa albo zwalczania klęsk żywiołowych, likwidacji ich skutków oraz zarządzania kryzysowego. Obejmuje to w sposób oczywisty także samochody, z tym tylko, że wyłącza się z tego obowiązku pojazdy samochodowe niedopuszczone do ruchu po drogach publicznych oraz używane wyłącznie do przewozu wewnątrz zakładu, po przedstawieniu przez posiadacza odpowiednich dokumentów. W takiej sytuacji wójt (burmistrz, prezydent miasta), działając na wniosek uprawnionych podmiotów, wydaje decyzję administracyjną o przeznaczeniu auta na cele świadczeń rzeczowych, w tym planowanych do wykonania w razie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny. Decyzja ta jest decyzją uznaniową. Owo zatrzymanie auta może nastąpić jedynie czasowo (do 7 dni) i za wynagrodzeniem ryczałtowym na rzecz właściciela w wysokości odpowiadającej szkodzie poniesionej wskutek jego dostarczenia oraz stawce jego amortyzacji.

Z treści rozporządzenia Ministra Obrony Narodowej z dnia 15 grudnia 2022 r. w sprawie niezbędnych świadczeń rzeczowych w 2023 r. na rzecz obrony wynika, że niezbędne świadczenia obejmą w bieżącym roku 600 pojazdów samochodowych oraz 130 przyczep i 10 maszyn wraz z niezbędnym wyposażeniem - na potrzeby jednostek organizacyjnych Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej związane z przeprowadzaniem ćwiczeń wojskowych, w tym organizowanych z zastosowaniem natychmiastowego stawiennictwa żołnierzy rezerwy i sprawdzaniem gotowości mobilizacyjnej, albo wykonujących zadania zwalczania klęsk żywiołowych, likwidacji ich skutków oraz zarządzania kryzysowego.

3. Zajęcie samochodu w postępowaniu egzekucyjnym

Zajęcie auta dłużnika w trakcie postępowania egzekucyjnego nie budzi żadnych wątpliwości i zdarza się dość często. Do czasu licytacji czy zapłaty egzekwowanej sumy zajęte auto może zostać w posiadaniu dłużnika, ale również możliwe jest także inne rozwiązanie, gdy istnieje na przykład obawa udaremnienia lub utrudnienia egzekucji albo zniszczenia auta. Mianowicie, w takiej sytuacji, działając na podstawie art. 855 kodeksu postępowania cywilnego komornik może oddać zajęte auto w dozór innym osobom niż dłużnik egzekwowany, nie wyłączając wierzyciela. Może to mieć miejsce w każdym stanie postępowania egzekucyjnego.

4. Zatrzymanie pojazdu przez organy ścigania bądź sąd

Może się zdarzyć, że istnieje podejrzenie co do legalnego pochodzenia naszego auta, co może się wiązać niestety z jego zatrzymaniem przez stosowne organy. Art. 217 § 1 kodeksu postępowania karnego stanowi bowiem, że rzeczy mogące stanowić dowód w sprawie lub podlegające zajęciu w celu zabezpieczenia kar majątkowych, środków karnych o charakterze majątkowym, przepadku, środków kompensacyjnych albo roszczeń o naprawienie szkody należy wydać na żądanie sądu lub prokuratora, a w wypadkach niecierpiących zwłoki - także na żądanie Policji lub innego uprawnionego organu. Dokonywane jest to poprzez dobrowolne wydanie rzeczy albo jej przymusowe odebranie.

Zbyt zawiłe? Masz wątpliwości? Skorzystaj z porady prawnej online.

Nie ma przeszkód, by dany przedmiot, w tym samochód, stanowił jednocześnie dowód rzeczowy oraz przedmiot zabezpieczenia majątkowego. Zatrzymanie pojazdu może się odbyć zarówno w postępowaniu sądowym, jak i wcześniej, w postępowaniu przygotowawczym. Oczywiście w przypadku nieuzasadnionego zatrzymania Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność wobec właściciela pojazdu (tak SN w wyroku z dnia 20 grudnia 2006 r., sygn. akt IV CSK 263/06).

5. Nieuregulowanie zapłaty za przeprowadzoną naprawę auta

Wyobraźmy sobie jeszcze sytuację kiedy zleciliśmy naprawę, ale z różnych względów np. uznania że przeprowadzono ją wadliwie, nie chcemy zapłacić żądanego wynagrodzenia. Czy wówczas podmiot dokonujący naprawy może zatrzymać auto? Odpowiedź jest negatywna. Co prawda stosownie do brzmienia art. 461 k.c. zobowiązany do wydania cudzej rzeczy może ją zatrzymać aż do chwili zaspokojenia lub zabezpieczenia przysługujących mu roszczeń o zwrot nakładów na rzecz oraz roszczeń o naprawienie szkody przez rzecz wyrządzone. Aczkolwiek powyższy artykuł nie dotyczy omawianej sytuacji. Zdarzały się przypadki kiedy serwisy, powołując się na niego, odmawiały wydania pojazdu. Działanie takie nie jest legalne, albowiem wynagrodzenie za naprawę samochodu nie jest nakładem na rzecz w rozumieniu tego przepisu. Wyraźnie podkreślił to m.in. Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 15 stycznia 2013 r., sygn. akt I ACa 1074/12. Jeżeli zatem warsztat mechaniczny odmawia zwrotu auta, jego właścicielowi przysługuje słuszne powództwo o jego wydanie.