Akcyza jest tzw. podatkiem pośrednim, czyli podatkiem wliczonym w cenę nabywanej rzeczy. W Polsce obowiązek akcyzy dotyczy, co do zasady, samochodów osobowych, a przedmiotem opodatkowania są następujące rodzaje zdarzeń:
- import samochodu osobowego niezarejestrowanego wcześniej na terytorium kraju zgodnie z przepisami o ruchu drogowym;
- nabycie wewnątrzwspólnotowe samochodu osobowego niezarejestrowanego wcześniej na terytorium kraju zgodnie z przepisami o ruchu drogowym;
- pierwsza sprzedaż na terytorium kraju samochodu osobowego niezarejestrowanego na terytorium kraju zgodnie z przepisami o ruchu drogowym:
a) wyprodukowanego na terytorium kraju,
b) od którego nie została zapłacona akcyza z tytułu czynności, o których mowa w dwóch pierwszych przypadkach.

Dodatkowo, począwszy od 1 lipca 2021 roku, przedmiotem opodatkowania akcyzą jest dokonanie w pojeździe samochodowym, innym niż samochód osobowy, zarejestrowanym na terytorium kraju zgodnie z przepisami o ruchu drogowym, zmian konstrukcyjnych zmieniających rodzaj tego pojazdu na samochód osobowy oraz nabycie lub posiadanie samochodu osobowego niezarejestrowanego wcześniej na terytorium kraju zgodnie z przepisami o ruchu drogowym, jeżeli nie można ustalić podmiotu, który dokonał wcześniejszej czynności podlegającej opodatkowaniu, o której mowa w przepisach ustawy, a w wyniku kontroli podatkowej, kontroli celno-skarbowej albo postępowania podatkowego nie ustalono, że podatek został zapłacony.

Stawka akcyzy na samochody osobowe jest uzależniona od pojemności silnika. Zgodnie z art. 105 ustawy o podatku akcyzowym stawki akcyzy są procentowe i wynoszą:
- 18,6% podstawy opodatkowania - dla samochodów osobowych o pojemności silnika powyżej 2000 centymetrów sześciennych;
- 9,3 % podstawy opodatkowania - dla samochodów osobowych:
a) o hybrydowym napędzie spalinowo-elektrycznym, w którym energia elektryczna nie jest akumulowana przez podłączenie do zewnętrznego źródła zasilania, o pojemności silnika spalinowego wyższej niż 2000 centymetrów sześciennych, ale nie wyższej niż 3500 centymetrów sześciennych,
b) stanowiących pojazd hybrydowy w rozumieniu art. 2 pkt 13 ustawy z dnia 11 stycznia 2018 r. o elektromobilności i paliwach alternatywnych (o pojemności silnika spalinowego wyższej niż 2000 centymetrów sześciennych, ale nie wyższej niż 3500 centymetrów sześciennych);
- 1,55% podstawy opodatkowania - dla samochodów osobowych o hybrydowym napędzie spalinowo-elektrycznym, w którym energia elektryczna nie jest akumulowana przez podłączenie do zewnętrznego źródła zasilania, o pojemności silnika spalinowego równej 2000 centymetrów sześciennych lub niższej;
- 3,1% podstawy opodatkowania - dla pozostałych samochodów osobowych.

Podatnikiem akcyzy od samochodów osobowych jest osoba fizyczna, osoba prawna oraz jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, która dokonuje czynności podlegających opodatkowaniu akcyzą, o których mowa jest wyżej lub wobec której zaistniał stan faktyczny podlegający opodatkowaniu akcyzą. Ustawa nie stawia warunku, aby nabywającym samochód osobowy był przedsiębiorca prowadzący działalność gospodarczą. Podatnikiem jest także taka osoba, która nabywa auto dla własnych, prywatnych celów. W przypadku samochodów będących przedmiotem współwłasności każdego ze współwłaścicieli uważa się za podatnika, aczkolwiek podatnikiem w podatku akcyzowym jest spółka cywilna, pomimo że nie posiada osobowości prawnej, a nie jej wspólnicy (potwierdzają to liczne orzeczenia sądowe jak chociażby wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 30 stycznia 2018 r. wydany w sprawie V SA/Wa 712/17). Podatnikiem akcyzy jest także komisant (tak np. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 30 stycznia 2018 r., sygn.akt V SA/Wa 712/17).

Nie należy przy tym zapominać, że jeżeli samochód osobowy będzie podlegał już opodatkowaniu akcyzą, tj. powstanie obowiązek podatkowy w stosunku do jednej z wyżej wymienionych czynności, dokonywanie kolejnych czynności (kolejnych sprzedaży na terenie kraju przed pierwszą rejestracją na terenie kraju) nie będzie podlegało opodatkowaniu. W efekcie poszczególni kolejni sprzedawcy samochodów osobowych w łańcuchu sprzedaży nie będą już podatnikami akcyzy.

Zgodnie z brzmieniem art. 106 ustawy o podatku akcyzowym przy sprzedaży samochodu osobowego na terytorium kraju podatnik winien bez wezwania organu podatkowego złożyć właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego deklarację podatkową w sprawie akcyzy, a także obliczyć i wpłacić akcyzę na rachunek właściwego urzędu skarbowego. Powinien on tego dokonać za każdy miesięczny okres rozliczeniowy, w terminie do 25. dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym powstał obowiązek podatkowy.

W sytuacji wewnątrzwspólnotowego nabycia samochodu osobowego, po dokonaniu jego przemieszczenia na terytorium Polski, podatnik jest obowiązany, bez wezwania organu podatkowego, złożyć deklarację uproszczoną tj. AKC-U/S do właściwego naczelnika urzędu skarbowego w terminie 14 dni, licząc od dnia powstania obowiązku podatkowego, nie później jednak niż w dniu rejestracji samochodu osobowego w Polsce. Następnie bez wezwania organu podatkowego jest on zobligowany do obliczenia i zapłaty na rachunek właściwego urzędu skarbowego akcyzy w terminie 30 dni, licząc od dnia powstania obowiązku podatkowego, nie później jednak niż w dniu dokonania jego rejestracji.

Zdjęcia źródłowe: Harmen Jelle van Mourik /unsplash, Freepik; kolaż: studio.kdk.pl